Trybunał Konstytucyjny ogłosił wyrok w sprawie nowelizacji ustawy o TK autorstwa PIS

9 grudnia 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wnioski złożone przez grupę posłów na Sejm, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajową Radę Sądownictwa oraz Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczące nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Andrzej Wróbel, sprawozdawcą był sędzia TK Piotr Tuleja.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:

1) ustawa z 19 listopada 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym jest zgodna z art. 7, art. 112, art. 119 ust. 1 oraz art. 186 ust. 1 konstytucji;

2) art. 12 ust. 1 zdanie drugie ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 1 ustawy powołanej w punkcie 1, jest niezgodny z art. 173 w związku z art. 10 konstytucji;

3) art. 21 ust. 1 ustawy powołanej w punkcie 2, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 4 lit. a ustawy powołanej w punkcie 1, w części obejmującej słowa „ , w terminie 30 dni od dnia wyboru,”, jest niezgodny z art. 194 ust. 1 konstytucji;

4) art. 21 ust. 1a ustawy powołanej w punkcie 2, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 4 lit. b ustawy powołanej w punkcie 1, jest niezgodny z art. 194 ust. 1 w związku z art. 10, art. 45 ust. 1, art. 173 oraz art. 180 ust. 1 i 2 konstytucji;

5) art. 137a ustawy powołanej w punkcie 2, dodany przez art. 1 pkt 6 ustawy powołanej w punkcie 1, w zakresie, w jakim dotyczy zgłoszenia kandydata na sędziego Trybunału Konstytucyjnego w miejsce sędziego, którego kadencja upływa 6 listopada 2015 r., jest niezgodny z art. 194 ust. 1 w związku art. 7 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1, art. 180 ust. 1 i 2 w związku z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 oraz z art. 25 lit. c w związku z art. 2 i art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r.

6) art. 2 ustawy powołanej w punkcie 1 jest niezgodny z art. 2, art. 7 oraz art. 45 ust. 1, art. 180 ust. 1 i 2, art. 194 ust. 1 w związku z art. 10 konstytucji, a także z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz z art. 25 lit. c w związku z art. 2 i art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Trybunał Konstytucyjny odniósł się w pierwszej kolejności do zarzutu niekonstytucyjności całej ustawy z 19 listopada 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (dalej: ustawa nowelizująca) ze względu na jej uchwalenie z naruszeniem trybu ustawodawczego. Trybunał, dostrzegając liczne wady procesu legislacyjnego wynikające z naruszenia regulaminu Sejmu i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, nie stwierdził niekonstytucyjności całej ustawy nowelizującej. TK orzekając w składzie pięciu sędziów podtrzymał pogląd Trybunału wyrażony w pełnym składzie w wyroku z 7 listopada 2013 r., (sygn. K 31/12), że naruszenie postanowień regulaminu Sejmu nie powoduje samo przez się naruszenia konstytucji.

Trybunał podzielił natomiast zarzuty Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczące art. 12 ust. 1 zdanie drugie ustawy o TK z 25 czerwca 2015 r. (dalej: ustawa o TK), zgodnie z którym „na stanowisko Prezesa Trybunału można być powołanym dwukrotnie”. Trybunał Konstytucyjny uznał, że procedura obsadzania stanowisk kierowniczych w Trybunale, w której dopuszczono możliwość ubiegania się o reelekcję, stwarza organowi władzy wykonawczej pole do nieuprawnionego oddziaływania na funkcjonowanie sądu konstytucyjnego. Dopuszczony przez ustawodawcę zakres ingerencji organu władzy wykonawczej w sferę władzy sądowniczej może poddawać w wątpliwość kwestię niezawisłości sędziów Trybunału, godzi w zasadę niezależności TK i rzutuje na zewnętrzny obraz sądownictwa konstytucyjnego. Biorąc to pod uwagę, Trybunał uznał, że art. 12 ust. 1 zdanie drugie ustawy o TK, jest niezgodny z art. 173 w związku z art. 10 konstytucji.

Trybunał podzielił również sformułowany przez wnioskodawców zarzut niekonstytucyjności art. 21 ust. 1 i 1a ustawy o TK. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 21 ust. 1 osoba wybrana na stanowisko sędziego Trybunału składa ślubowanie wobec Prezydenta RP, w terminie 30 dni od dnia wyboru. W ocenie Trybunału wprowadzenie trzydziestodniowego terminu na złożenie ślubowania narusza zasadę, że sędzia TK wybrany przez Sejm powinien mieć możliwość złożenia ślubowania niezwłocznie po wyborze. Taka możliwość powinna zostać stworzona przez Prezydenta. Zaskarżony przepis, przyznając Prezydentowi kompetencję do współuczestniczenia w procedurze obsadzania składu Trybunału, naruszył art. 194 ust. 1 konstytucji, zgodnie z którym sędziów TK wybiera Sejm.

Niezgodny z konstytucją jest także dodany w art. 21 ustawy o TK ust. 1a, który przewiduje, że „złożenie ślubowania rozpoczyna bieg kadencji sędziego Trybunału”. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że zgodnie z ustaloną praktyką wszystkie organy władzy państwowej jako początek biegu dziewięcioletniej kadencji przyjmowały dzień wyboru sędziego TK przez Sejm (ewentualnie późniejszy dzień zwolnienia się stanowiska, na które wybór był dokonany). Nie zaś dzień złożenia ślubowania. Rozwiązanie polegające na uzależnieniu rozpoczęcia biegu kadencji sędziego TK wybranego przez władzę ustawodawczą (Sejm) od złożenia przez sędziego ślubowania, oznaczałoby opóźnienie biegu kadencji, a także pośrednie włączenie Prezydenta RP w tryb wyboru sędziego TK, mimo że konstytucja przewiduje w tej procedurze jedynie udział Sejmu. W związku z tym Trybunał uznał, że art. 21 ust. 1a ustawy o TK jest niezgodny z art. 194 ust. 1 w związku z art. 10, art. 45 ust. 1, art. 173 oraz art. 180 ust. 1 i 2 konstytucji.

Trybunał uznał, że art. 137a ustawy o TK w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do zgłoszenia kandydata na sędziego Trybunału Konstytucyjnego i jego wyboru przez Sejm, w miejsce sędziego, którego kadencja upływa 6 listopada 2015 r., jest niezgodny z art. 194 ust. 1 w związku art. 7 konstytucji. Art. 137a ustawy o TK stanowi, że „w przypadku sędziów Trybunału, których kadencja upływa w roku 2015, termin na złożenie wniosku, o którym mowa w art. 19 ust. 2 [chodzi o wniosek w sprawie zgłoszenia kandydata na sędziego Trybunału], wynosi 7 dni od dnia w życie niniejszego przepisu”. Trybunał nie oceniał prawidłowości wyboru sędziów Trybunału. Przyjął jednak, że wcześniejsze zastosowanie art. 137 ustawy o TK z 2015 r. w zakresie uznanym w wyroku z 3 grudnia 2015 r. (sygn. K 34/15) jest zgodne z konstytucją oraz że zastosowanie art. 137a prowadziłoby do obsadzenia stanowisk sędziowskich w liczbie większej niż przewidziana w art. 194 ust. 1 konstytucji.

Za niezgodny z konstytucją został uznany także art. 2 ustawy nowelizującej, przewidujący wygaśnięcie „kadencji” dotychczasowego Prezesa i Wiceprezesa Trybunału po upływie trzech miesięcy od wejścia w życie ustawy nowelizującej. TK stwierdził, że zaskarżony przepis stanowi nieuprawnioną ingerencję ustawodawcy w sferę władzy sądowniczej i godzi w zasadę niezależności Trybunału względem innych władz (art. 173 konstytucji). Rozwiązania odnoszące się do statusu organów kierowniczych TK, a zwłaszcza do kształtowania ich kadencyjności, wiążą się ściśle z zasadą niezależności samego Trybunału. Ustawodawca może odejść od przyjętego rozwiązania modelowego i w sposób sztywny przesądzić o długości kadencji Prezesa bądź Wiceprezesa TK. Natomiast art. 2 ustawy nowelizującej stanowi wkroczenie ustawodawcy w konstytucyjną kompetencję Prezydenta RP do powoływania Prezesa i Wiceprezesa TK. Trybunał podzielił stanowisko wnioskodawców, że wygaszenie przez ustawodawcę kadencji obecnie urzędujących Prezesa i Wiceprezesa TK narusza zasadę niezależności tego organu, godząc tym samym w art. 10 w związku z art. 173 konstytucji, art. 194 ust. 1 i 2 oraz art. 7 konstytucji.