Trybunał w składzie 5-osobowym orzekł co do zasady powołania prezesa i wiceprezesa TK

Trybunał w składzie 5-osobowym orzekł co do zasady powołania prezesa i wiceprezesa TK.

Zakwestionowany przepis, w części obejmującej słowo „trzech”, nie narusza sam w sobie konstytucyjnych wymogów zapewnienia sprawności, rzetelności i efektywności procedury wyborczej. Dopiero korelacja liczby kandydatów przedstawionych Prezydentowi, liczby głosów przysługujących sędziom TK w trakcie wyboru kandydatów oraz zasad tego wyboru bezpośrednio wpływa na zakres kompetencji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK oraz możliwość wypełniania przez ten organ konstytucyjnych funkcji – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.

7 listopada 2016 r. o godz. 12:30 Trybunał Konstytucyjny w składzie pięcioosobowym rozpoznał wniosek grupy Posłów na Sejm RP dotyczący zasad powołania prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego.

 

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:

1) art. 16 ust. 1 ustawy z 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym, w części obejmującej słowo „trzech”, jest zgodny z art. 194 ust. 2 w związku z art. 10, art. 173, art. 197 konstytucji i z preambułą konstytucji;

2) art. 16 ust. 7 zdanie drugie ustawy powołanej w punkcie 1, rozumiany jako nieodnoszący się do podjęcia przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego uchwały w sprawie przedstawienia Prezydentowi Rzeczypospolitej nazwisk kandydatów na prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, jest zgodny z art. 194 ust. 2 w związku z art. 10, art. 173, art. 197 konstytucji i z preambułą konstytucji.

Orzeczenie zapadło większością głosów.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Postanowienie zapadło jednomyślnie.

W związku z odmową uczestniczenia w rozprawie przez troje sędziów i wynikającą z tego niemożliwością wydania orzeczenia przez Trybunał w pełnym składzie (art. 26 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy o TK z 2016 r.), a jednocześnie – z wynikającą z ustawowo określonego kalendarza wyborczego – koniecznością pilnego rozstrzygnięcia sprawy, Prezes TK wydał zarządzenie o jej rozpoznaniu na zasadach ogólnych w składzie pięcioosobowym (art. 26 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o TK z 2016 r.).

Przystępując do orzekania Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że wraz z wejściem w życie ustawy z 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym, moc utraciła obowiązująca ustawa z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Trybunał uwzględnił, że w wyroku z 11 sierpnia 2016 r. w sprawie K 39/16 orzeczono o niekonstytucyjności części przepisów ustawy o TK z 2016 r. Wraz z publicznym ogłoszeniem wyroku w sprawie K 39/16, przepisy uznane za niezgodne z konstytucją utraciły przymiot domniemania konstytucyjności. Nie mogły zatem znaleźć dalszego zastosowania w postępowaniu przed Trybunałem. Zważywszy, że postępowanie zostało wszczęte wnioskiem z 12 sierpnia 2016 r., a więc już po publicznym ogłoszeniu wyroku w sprawie K 39/16 oraz po publikacji ustawy o TK z 2016 r. w Dzienniku Ustaw, ale przed jej wejściem w życie, zastosowanie znalazł art. 83 ust. 1 ustawy o TK z 2016 r. Wyrażona w nim zasada bezpośredniego działania prawa nowego nie podważa – jak orzekł Trybunał Konstytucyjny w sprawie K 39/16 – skuteczności czynności procesowych dokonanych przed wejściem w życie ustawy o TK z 2016 r.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ustawowy nakaz przedstawienia Prezydentowi RP przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego trzech kandydatów na stanowisko prezesa i wiceprezesa TK nie narusza konstytucyjnych wzorców kontroli. Art. 197 konstytucji upoważnia ustawodawcę do uregulowania „organizacji Trybunału Konstytucyjnego”, a zatem również i organizacji jego organów wewnętrznych, w tym Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK. Konstytucja nie wskazuje wprost liczby kandydatów na prezesa i wiceprezesa Trybunału. Uwzględniając przyjętą w sprawie K 34/15 wykładnię art. 194 ust. 2 konstytucji, Trybunał stwierdził, że gdyby przedstawienie przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK dwóch kandydatów było jedynym dopuszczalnym konstytucyjnie rozwiązaniem ustawowym, to expressis verbis zostałoby wskazane przez ustrojodawcę. Zarazem Trybunał stwierdził, że skoro wykładnia językowa art. 194 ust. 2 konstytucji prowadzi do wniosku, że ustrojodawca dopuścił możliwość wprowadzania wymogu dwóch lub trzech kandydatów, wykluczone jest zwiększenie tej liczby, ze względu na zasady podziału władzy, odrębności i niezależności władzy sądowniczej. Wybór ustrojodawcy należy rozumieć w kategoriach wyjątku konstytucyjnego, który nie może podlegać jakiemukolwiek rozszerzeniu w toku tworzenia prawa przez ustawodawcę albo jego stosowania przez inne, choćby i konstytucyjne, organy państwa. W ocenie Trybunału zakwestionowany przepis, w części obejmującej słowo „trzech”, nie narusza sam w sobie konstytucyjnych wymogów zapewnienia sprawności, rzetelności i efektywności procedury wyborczej. Dopiero korelacja liczby kandydatów przedstawionych Prezydentowi, liczby głosów przysługujących sędziom TK w trakcie wyboru kandydatów oraz zasad tego wyboru bezpośrednio wpływa na zakres kompetencji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK oraz możliwość wypełniania przez ten organ konstytucyjnych funkcji.

Przystępując do oceny konstytucyjności przepisu upoważniającego sędziego TK do oddania tylko jednego głosu na jednego ze zgłoszonych kandydatów w procedurze wyborczej, Trybunał Konstytucyjny dostrzegł, że przepis ten może być w różny sposób interpretowany. W sytuacji gdy są możliwe różne sposoby interpretacji przepisu, należy dokonać wykładni w zgodzie z konstytucją. Punktem wyjścia prokonstytucyjnej wykładni zakwestionowanego przepisu należało uczynić konstytucyjne pojęcie „kandydatów przedstawionych” (art. 194 ust. 2 konstytucji), które ma charakter autonomiczny i nie może być intepretowane przez odwołanie się do pojęć ustawowych, ani tym bardziej z nimi utożsamiane. Nieprzypadkowo przypisy konstytucyjne stanowią o przedstawieniu, a ustawowe wyłącznie o wyborze kandydatów.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że przedstawienie kandydatów, o którym mowa w art. 194 ust. 2 konstytucji, dokonywane przez organ kolegialny, ma formę uchwały, która dla swej ważności wymaga większości głosujących sędziów TK. Zdaniem Trybunału, konstytucyjny status sędziów Trybunału, a w szczególności ich równość w sprawowaniu urzędu, wymaga zachowania jednakowej wagi i indywidualnego charakteru każdego z głosów oddawanych w procedurze, o której mowa w art. 194 ust. 2 konstytucji. Zapewnieniu tak rozumianej reprezentatywności kandydatur służyć może w szczególności albo jedno głosowanie, w którym każdemu sędziemu Trybunału przysługuje tyle głosów, ilu jest kandydatów, albo oddzielne głosowanie nad każdą z kandydatur, w którym każdemu sędziemu przysługuje jeden głos.

Uwzględniając brzmienie i znaczenie art. 194 ust. 2 konstytucji, Trybunał Konstytucyjny rozróżnił dwie grupy kandydatów: w rozumieniu ustawowym („kandydatów wybranych”) oraz w rozumieniu konstytucyjnym („kandydatów przedstawionych”). Pierwszą tworzą, kandydaci, którzy uzyskali kolejno największą liczbę głosów spośród „kandydatów zgłoszonych” (w rozumieniu art. 16 ust. 2 i 7 ustawy o TK z 2016 r.). Są to kandydaci wybrani przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK w celu wyłonienia spośród nich kandydatów w rozumieniu konstytucyjnym. Drugą grupę tworzą kandydaci na stanowisko prezesa i wiceprezesa Trybunału, którzy uzyskawszy poparcie Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK, są przedstawiani Prezydentowi Rzeczypospolitej. Są to kandydaci wyłonieni z grupy kandydatów, którzy wcześniej uzyskali największą liczbę głosów spośród kandydatów zgłoszonych przez sędziów TK.

Dokonanemu rozróżnieniu odpowiadają dwie czynności dokonywane na forum Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK, zwołanego w celu realizacji art. 194 ust. 2 konstytucji. Pierwsza z czynności polega na wyborze kandydatów w rozumieniu ustawowym, i dokonywana jest na podstawie art. 16 ust. 2 zdanie pierwsze i ust. 3–7 ustawy o TK z 2016 r. oraz odpowiednich przepisów regulaminu TK. Wybrani w tej procedurze kandydaci nie są kandydatami w konstytucyjnym rozumieniu, gdyż z konieczności matematycznej i logicznej głosowanie na jednej karcie, na której jest wielu kandydatów, przy założeniu, że każdy głosujący sędzia ma tylko jeden głos, nie pozwala wyłonić kandydatów, którzy cieszyliby się poparciem większości głosujących sędziów TK. Druga z czynności Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK dokonywana jest bezpośrednio na podstawie art. 194 ust. 2 konstytucji, art. 16 ust. 1 ustawy o TK z 2016 r. oraz odpowiednich przepisów regulaminu TK. Jej wskazanym wprost w konstytucji rezultatem jest wyłonienie „kandydatów przedstawionych”. Za kandydatów w konstytucyjnym rozumieniu Trybunał uznał wyłącznie tych kandydatów, którzy uzyskali poparcie większości głosujących sędziów. Tylko tacy kandydaci mogą bowiem zostać uznani za popieranych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK. Interpretując art. 194 ust. 2 w związku z art. 10, art. 173 konstytucji oraz preambułą konstytucji, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że kandydaci w rozumieniu konstytucyjnym mogą zostać wyłonieni albo w indywidualnych głosowaniach nad każdą z kandydatur, w których każdy z głosujących sędziów ma jeden głos i może go oddać tylko na jednego kandydata, albo w głosowaniu ogólnym, w którym każdy z głosujących sędziów ma tyle głosów, ile jest kandydatur.

W obowiązującym stanie prawnym procedura, której rezultat został wprost wskazany w art. 194 ust. 2 konstytucji, ma charakter dwuetapowy i obejmuje wybór kandydatów (uregulowany ustawowo i regulaminowo) oraz przedstawienie kandydatów (uregulowane konstytucyjnie i regulaminowo). Dokonując zgodnej z konstytucją wykładni przepisów zakwestionowanej ustawy, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „wybór” oraz „przedstawienie” to odrębne czynności Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK, które mają charakter złożony i sekwencyjny oraz są celowościowo determinowane bezpośrednio przez samą konstytucję. Na każdym z etapów konieczne jest zagwarantowanie odrębności i niezależności Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK oraz unikanie rozwiązań dysfunkcjonalnych. Art. 16 ust. 2 zdanie pierwsze oraz ust. 3-7 ustawy o TK z 2016 r. odnoszą się wyłącznie do etapu wyboru kandydatów, który poprzedza etap konstytucyjny. Uszczegółowienie zasad oddawania głosów, sporządzania kart do głosowania, głosowania oraz reguł na wypadek nieuzyskania większości na etapie przedstawiania kandydatów zostały implicite przekazane przez prawodawcę do regulacji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK. Dokonana w niniejszym wyroku wykładnia przepisów ustawy o TK z 2016 r. umożliwia pogodzenie ich treści z konstytucyjnymi wymogami zagwarantowania odrębności Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK, przedstawicielskiego charakteru kandydatur przedstawianych Prezydentowi RP oraz sprawności, rzetelności i efektywności procedury.

Przewodniczącym składu orzekającego był prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą był sędzia TK Stanisław Rymar.(trybunał.gov.pl)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Sygn. akt K 44/16

WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 7 listopada 2016 r.

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Rzepliński – przewodniczący
Leon Kieres
Stanisław Rymar – sprawozdawca
Piotr Tuleja
Marek Zubik,

protokolant: Krzysztof Zalecki,

po rozpoznaniu, z udziałem wnioskodawcy, na rozprawie w dniu 7 listopada 2016 r., wniosku grupy posłów o zbadanie zgodności:

art. 16 ust. 1, 5 i 7 ustawy z 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U.1157) z art. 2, art. 173 w związku z art. 10, a także z art. 194 ust. 2 i art. 197 Konstytucji,

o r z e k a:

1. Art. 16 ust. 1 ustawy z 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U.1157), w części obejmującej słowo „trzech”, jest zgodny z art. 194 ust. 2 w związku z art. 10, art. 173, art. 197 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i z preambułą Konstytucji.

2. Art. 16 ust. 7 zdanie drugie ustawy powołanej w punkcie 1, rozumiany jako nieodnoszący się do podjęcia przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego uchwały w sprawie przedstawienia Prezydentowi Rzeczypospolitej nazwisk kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, jest zgodny z art. 194 ust. 2 w związku z art. 10, art. 173, art. 197 Konstytucji i z preambułą Konstytucji.

Orzeczenie zapadło większością głosów.

Ponadto p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 40 ust. 1 pkt 1 ustawy z 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U.1157) umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Postanowienie zapadło jednomyślnie.

Andrzej Rzepliński
Leon Kieres
Stanisław Rymar
Piotr Tuleja
Marek Zubik